Кабирӣ: Мо барои интихобот чанд сенорию дорем 1
Оқои Кабирӣ мегӯяд суди ширкат кардан дар интихоботи раёсати ҷумҳурӣ бо номзади мавриди назар аз таҳрими он бештар аст.
Муҳиддин Кабирӣ, раҳбари Ҳизби наҳзати исломӣ (ҲНИТ) ва узви порлумони Тоҷикистон, ахиран бо даъвати донишгоҳи Экзетери Бритониё ҷиҳати ширкат дар як кунферонс дар бораи исломи сиёсӣ дар Осиёи Миёна дар Бритониё қарор дошт.
Ӯ ҳамчунин дар Chatham House ё Муассисаи салтанатии умури байналмилалии Инглис дар шаҳри Ландан дар мизи гирде бо ширкати коршиносону таҳлилгарони бритониёӣ дар мавриди вазъ ва равобити байналмилалии Тоҷикистон тавзеҳоте ироа кард.
Дориюши Раҷабиён, рӯзноманигори муқими Ландан, бо истифода аз ин фурсат мусоҳибае бо оқои Кабирӣ анҷом додааст:
– Фарзан, агар Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон баранда шавад, моддаи аввали Қонуни асосиро иваз намекунад, ки мегӯяд, “Тоҷикистон як кишвари секулор аст”?
– На, мо на танҳо иваз намекунем, балки барои татбиқи он талоши бештар хоҳем кард. Чун, масалан, вақте моддаи аввал ва садуми Қонуни асосӣ мегӯяд “Тоҷикистон як давлати ҳуқуқбунёд, демукротик, иҷтимоъӣ ва дунявӣ аст”, мо так-таки ин бандҳоро, на ҳамчун шиъор, балки ҳамчун воқеъияти рӯз бояд татбиқ (иҷро) кунем. Ҳатман сари демукротику ҳуқуқбунёду иҷтимоъӣ будани кишвар баҳсе надорем; чи исломиву чи либеролу чи кумунист. Баҳс танҳо мемонад сари масъалаи дунявият. Вале агар он бардоште, ки мо аз дунявият дорем, ки каме фарқ мекунад аз бардошти ҳамватанони ҳокимамон, ин масъала агар ҳал шавад ва ҳатман ҳалшаванда ҳам ҳаст, мо ҳич мушкиле бо банди дунявият ҳам нахоҳем дошт. Ва воқеъан дар таҷруба исбот хоҳем кард, ки дунявият ба маънои воқеъиаш ҳеҷ мухолифате бо дин надорад, бахусус бо дини мубини ислом.
– Аз ин ҷунбишҳои исломгаро ё исломӣ, ки дар минтақа, куллан дар ҷаҳон, ахиран сари қудрат омаданд ва ҷумҳуриҳои исломие, ки аз гузашта дар арсаи байналмилалӣ ҳузур доштанд, кадомеро идеол ё матлубтар медонед? Ва фикр мекунед , Тоҷикистон агар он тур буд, беҳтар буд?
– Тақрибан дар ин соли ахир аз тамоми ин кишварҳо дидан кардам. Аз Мағриб шуруъ карда то Тунис, Миср, Молезӣ, Туркия. Ва то ҳадде, ки имкон дошт, таҷрубаи ҳизбу ҳаракатҳои ҷадидро мурур кардем ва ба ин хулоса омадем, ки ҳич як аз ин таҷрубаҳо наметавонад сад дарсад ё ҳатто 80 дарсад дар Тоҷикистони мо татбиқ (иҷро) шавад. Тоҷикистони мо ниёз ба як таҷрубаи худӣ дорад. Албатта, мешавад баъзе унсурҳоро аз ин ё он кишвар гирифт. Мо набояд маҳдуд ба як кишвар бошем. Барои мисол, аз Молезӣ шуруъ карда то Мағриб метавон ин таҷрубаҳоро омӯхт ва дар заминаи ин ҳама таҷоруб як таҷрубаи ҷадид бо номи “тоҷикӣ”, як ҷомеъаи мусалмонии тоҷикиро роҳандозӣ кард.
– Туркия, ба назари Шумо, матлуб нест?
– Туркия ба мо бештар наздик аст, вале он ҳассосияте, ки як қишр аз зиёиёни мо нисбат ба масоили туркӣ, понтуркисм доранд, як каме таҷрубаи туркиро дар чашми мо, тоҷикон, дувумдараҷа кардааст. Ҳол он ки агар, масалан, ҳамин таҷруба дар Туркия не, дар ҳар кишваре дигар мебуд, барои Тоҷикистон қабули он осонтар мешуд. Албатта, назари мо ин аст, ки бародарони мо дар масъалаи хатари понтуркисм зиёдаравӣ мекунанд, чунки мо бештар зарбаро аз понтуркистони маҳаллии Осиёи Марказӣ, Бухорои худамон, хӯрдем, на аз понтуркистони усмонии истонбулӣ. Чун на он вақт туркҳои истонбулӣ дар фикри Тоҷикистону Осиёи Марказӣ буданд, чун гирифтори мушкилоти худ буданд, ва на имрӯз ҳастанд. Ҳатто ман дар Истонбул, Онқоро медонам нафаронеро, ки дар сатҳи баланданд, аслан тасаввурот надоранд, ки дар Тоҷикистон чӣ дорад мегузарад. Вале чун мо зарбаро аз понтуркистони маҳаллии худамон хӯрдем, як каме ҳассосият (нисбат ба) таҷрубаи туркӣ, дар маҷмуъ, ҳаст. Вале воқеъан таҷрубаи туркҳо як таҷрубаи омӯзанда аст ва метавон қисмати бештари таҷоруби ҷаҳониро аз Туркия гирифт барои татбиқ (иҷрои он) дар Тоҷикистон.
– Ҳоло агар дар мавриди шахси худатон ба унвони раҳбари ҳизб суҳбат кунем, бисёре ин назарро доранд, ки Шумо дарвоқеъ намояндаи эҳсосоту авотифи кулли ҲНИТ нестед. Бештари аъзои он дидгоҳҳояшон нисбатан родиколтар аст. Шумо дарвоқеъ аз қишри миёнарав ё муътадили ҳизб намояндагӣ мекунед? Ва эҳтимол дорад, ки агар Шумо сари қудрат биёед, қишри родикол ба фикри он биюфтад, ки ҷойгузини дигаре барои Шумо пайдо кунад. Ба назари Шумо, ин тур ҳаст, ки ҲНИТ бештар аъзои родикол дорад ва камтар аъзое, ки мисли Шумо бошанд?
– Бубинед, вақте ки ҲНИТ ду маротиба пайиҳам як нафарро интихоб мекунад ва он ҳам бо аксарияти оро, пас чи гуна метавон гуфт, ки байни дидгоҳҳои раҳбари ҳизб ва тӯдаи мардум ё аксарияти аъзои ҳизб ихтилоф вуҷуд дорад? Наметавонад як гурӯҳи дар маҷмӯъ родикол як нафари, ба таъбири Шумо, бо дидгоҳи муътадилро интихоб кунад? Ё, баръакс, як тӯдаи муътадил ё гурӯҳи муътадил як нафари родиколро интихоб кунад? Ба назари мо, ин ҷо мардум бештар зери таъсири таҳлилҳо мондаанд, вале дар асл, агар бибинем, дар тамоми баданаи Наҳзат он андешаҳое, ки мо дорем ва ҳарфҳое, ки мегӯем, онҳо ҷо доранд. Дуруст аст, ки як гуфтугӯ дар Наҳзат ҳаст, бурди Наҳзат дар ҳамин аст, ки мо тамоми масоили мавриди ихтилофро бо ҳам менишинему баҳс мекунем ва ҳич гоҳ аз гуфтугӯйи дохилӣ парҳез накардаем. Барои мисол, ду сол қабл, фикр мекунам, дар яке аз мусоҳибаҳои худ, шояд дар ҳамин Би-би-сӣ буд, баҳси як давлати теукротикро (худосолор) доштем, ки гуфтем, масалан, ҳич кас ҳақ надорад дар Ислом аз номи Худо бар мардум ҳокимият кунад. Ин ҷумлаи мо боъиси баҳси дохилӣ дар Наҳзат шуд. Ва мо парҳез накардем аз ин баҳс, вориди баҳс шудем ва ҳоло ҳам баҳс идома дорад, ки оё воқеъан аз дидгоҳи мо, ҳақ дорад касе аз номи Худо бар мардум ҳокимият кунад ё не. Ва дидем, ки на, баъзе афрод буданд, ки воқеъан гуфтанд, ки ин ҷумлаи Шумо ҷойи баҳс аст ва баҳс карданд. Вале аксарияти мардум дар сатҳи боло, миёна ва поёни ҳизб ин ҷумларо на танҳо қабул карданд ва ҳазм карданд, ҳатто аксарият ба ин натиҷа ҳам расиданд, ки воқеъан ҳамин ҷур аст. Чун дар дидгоҳҳои аҳли суннат ва ҷамоъат ин тавр нест, ки як нафар биёяду ба худаш иҷоза бидиҳад, ки бар мардум ҳокимият кунад.
– Ҳоло ишора кардед ба дидгоҳҳои аҳли суннат ва ҷамоъат. Ва Тоҷикистони имрӯзӣ як Тоҷикистони дигар аст, ки талаввун ва танаввуъи мазҳабии бештаре дорад. Дарвоқеъ, ҷунбишҳое алъон ба вуҷуд омадаанд, ки аксаран зерзаминианд, вале дидгоҳҳояшон бештар ваҳҳобӣ ё салафӣ аст. Шумо аз ноҳияи афроде, ки ба дидгоҳҳои тундравонатар эътиқод доранд, ҳич эҳсоси хатаре мекунед?
– Воқеъан, ин ҷараёнҳои тунд дар Тоҷикистон вуҷуд доранд ва онҳо доранд ҷойгоҳи холие, ки муътадилҳо таркаш карданд, пур мекунанд. Ва ҳукумат ҳам тамоми нерӯи худро барои пахш кардани упузисиюни (мухолифони) муътадил сарф кард, чи аз либеролҳо бошад, чи аз исломгароҳо. Ва хоставу нахоста кумаки бисёр хубе ба он гурӯҳҳои тундрав карда истодааст. Ман намедонам, дар баданаи ҳукумат инро оё дарк карданд ё не, чун имрӯз рақиби асосиашон моро мебинанд ва сусиёл-демукротҳоро ва дигар нерӯҳои мухолиферо, ки дар чорчӯби қонун расман амал мекунанд. Чун мо ҳаққи ширкат дар интихобот дорем, онҳо аз лиҳози токтикӣ ва ҳадафҳои наздик моро рақиб мебинанд. Чун мутмаин ҳастанд, ки на салафиҳо ва он гурӯҳҳое, ки ном бурдед, дар интихоботҳои наздик ҳаққи ширкат кардан надоранд ва барои онҳо як хатари дур ҳастанд. Вале бехабар аз он ки ин хатари дур метавонад фосилааш хеле кӯтоҳтар аз он бошад, ки онҳо тасаввураш мекунанд. Ва мо ин ҳодисаҳоро дар дигар кишварҳо ҳам дидем. Масалан, Қаззофӣ ҳич тасаввур намекард, ки аслан як гурӯҳи хеле тундрав дар дохили кишвараш ҳаст. Фикр мекард, ки тавонист ҳамаи онҳоро саркӯб кунад, як қисмаш берун рафт, аслан вуҷуд надорад. Ва ғафлатзадагии аксари ҳокимҳо дар ҳамин аст, ки онҳо тамоми нерӯи худро сарфи заъиф кардани нерӯҳои упузисиюни (мухолифи) ошкор ва қонунӣ мекунанд.
– Вале чаро? Дарвоқеъ, агар бибинем, ки бархӯрди давлати Тоҷикистон бо салафиҳо чи тур буда ва онро дар баробари бархӯрди давлат бо ҲНИТ бигзорем, тафовут зиёд аст. Яъне, давлат лоақал иҷоза дода, ки ин ҳизб вуҷуд дошта бошад, расмӣ бошад, дар интихобот ширкат кунад, вале ба салафиҳо иҷоза намедиҳад. Он мушкилоте, ки Шумо мегӯед, фишоре, ки давлат эъмол мекунад, чист?
– Аслан муқоисашаванда нест. Вақте ки ҲНИТ-ро бо ин ҳама таърих, бо ин ҳама муқовимат, ҳиҷрат, мусолаҳа, имрӯз (бо вуҷуди ҳама эҳтиром ба ҷаноби Шумо ва ба ҳар таҳлилгари дигар) бо салафиҳо муқоиса кунем, ки масалан, шуморо иҷоза додаасту салафиҳоро на, ин аслан ҷойи муқоиса нест. Баъдан, чаро ба мо иҷоза медиҳад? Чун мо тибқи Қонуни асосӣ амал мекунем ва худи асли давлатдории Тоҷикистонро инкор накардаем. На Қонуни асосиро, на сохтори давлатиро. Вале онҳое, ки Шумо дар бораашон суҳбат мекунед, онҳо аслан шакли давлатдориро қабул надоранд. Дуруст аст, ки аз лиҳози токтикӣ гоҳе меоянд сари минбарҳо ва раиси ҷумҳурро “амирулмуъминин” лақабгузорӣ мекунанд, ба хотири он ки майдоне барои амал дошта бошанд. Воқеъан ҳам баъзе аз ҳукуматдорони мо дар аввал гирифтори ин шиъорҳову лақабҳо шуданд ва ба онҳо майдон доданд, минбар доданд, ки алайҳи наҳзати исломии Тоҷикистон суҳбатҳое ҳам карданд.
Аз сомонаи ВВС
(Сабки ВВС ҳифз шуда)
