Ҷаноби Қодири Қосим, раиси Кумитаи сармоягузорӣ ва амволи давлатии Тоҷикистон аз ҷалби 7 миллиард доллар ба кишвар дар наздиктарин фурсат хабар додааст. Ба гуфтаи ӯ, дар ин самт гуфтугӯҳо бо 6 ширкати сармоягузори хориҷӣ идома дорад. Вале мушкил ин ҷост, ин ширкатҳо пеш аз оғози кор, имтиёзҳои зиёде талаб доранд.
Ба гуфтаи ҷаноби Қосим, дар қонунгузории Тоҷикистон барои сармоягузорони хориҷӣ имтиёзҳои зиёде дода шуда, ҳуқуқи сармоягузори хориҷиву дохилӣ дар кишвар тақрибан баробар аст. Вале ин суханони безобитаи мақомот дар ҳоле гуфта мешаванд, ки оморҳои солонаи ҷалби сармоя ба Тоҷикистон хеле камтар аз рақамҳоест, ки масъулин барои ҷалби онҳо ваъда медиҳанд. Чунончи тибқи омори Кумитаи сармоягузорӣ ва амволи давлатӣ, соли 2013 ҳамагӣ 486 миллион доллар сармояи хориҷӣ ҷалб шудааст, ки аз ин танҳо 287 миллионаш ба таври мустақим ворид шудааст. Бо таваҷҷуҳ ба ин воқеъият, коршиносон чандон ба ҷалби сармояи қобили мулоҳиза хушбин нестанд, ба вижа бо дарназардошти фазои сармоягузорӣ ва мушкилоте, ки таи солиёни ахир домангири сармоягузорони дохиливу хориҷӣ шудааст.
Дар ҳамин маврид коршиносон мегӯянд: иттифоқоти пурсарусадое, ки бар сари Зайд Саидов, бахусус нисбати Бобаки Занҷонӣ уфтоду аҳамияти ҷумҳуриявӣ дошт, латмаи шадиде зад ба обрӯи Тоҷикистон. Ин бори аввал нест, ки дар Тоҷикистон сармоягузорон бо мушкил мувоҷеҳ мешаванд ва сармоягузорӣ дар кишвар айни ҳол беш аз пеш печидатар шудааст. Ҳарфҳои раиси Кумитаи сармоягузорӣ мабнӣ бар ин ки ширкатҳои хориҷӣ барои сармоягузорӣ дар Тоҷикистон наомада, шарту шурути худро ҷиҳати касби имтиёзоти бештарро пеш мегузоранд, гувоҳӣ аз он медиҳад, ки онҳо аз воқеъаҳои рӯйдода нисбати сармоягузорони бузурги дохиливу хориҷии Тоҷикистон огоҳанд. Аз ин хотир, барои кафолати сармояҳои худ аз қабл замонат талаб кардаанд, ки ин як чизи мантиқист, зеро сармоя барги дарахт нест, ки аз осмон бирезад.
Аммо бояд гуфт, танҳо сармоядорони инфиродӣ, ба монанди Саидову Занҷонӣ нестанд, ки дар Тоҷикистон бо мушкил мувоҷеҳ мешаванд, балки давлатҳои сармоягузор ҳам дар ин самт бо монеъаҳо бармехӯранд. Чунончи мушкили каме дар баробари се сармоягузори аслӣ, Чину Русия ва Ирон сурат гирифтааст. Тоҷикистон ҳамакнун аз «Сангтӯда-1», ки 75%-и саҳмияи он ба Русия тааллуқ дорад, ҳудуди 82 миллион доллар қарздор аст. «Сангтӯда-2», ки феълан ба Ирон тааллуқ дорад, 27 миллион доллар бидеҳкор аст. Аммо дар ин байн корхонаи тиллои «Зарафшон»-и Чину Тоҷикистон ҳам, ки сармоягузори асосии он кишвари Чин ҳаст, ҳудуди 17,5 миллон сомонӣ андоз ба буҷаи кишвар насупоридааст.
Дар ҳамин ҳол, ба ақидаи Исмоил Талбаков, вакили парлумон ҷалби сармояҳои хориҷӣ ояндаи наздик дар чунин ҳаҷми зиёде имконпазир аст. Яъне «сармоягузори хориҷӣ дар навбати аввал ба ҳимояи ҳуқуқии сармояи худ дар ину он давлат алоқа дорад. Таи солҳои ахир қабули қонунҳои мутобиқ бо стандартҳои байналмилалӣ ба сармоягузорон имконият медиҳад, то бо боварии комил сармоягузорие дошта бошанд дар иқтисоди кишвари мо. Ба унвони мисол, қонунҳо «Дар бораи сармоягузорӣ», «Дар бораи ҳимоят аз сармоягузории хориҷӣ» ва соири иқдомоти дигари қонунӣ», ки аз суи парлумон қабул шудаанд».
Ба гуфтаи ҷаноби Талбаков, феълан парлумон лоиҳаи қонуни «Ҳифозату ҳимояи давлатии соҳибкорон»-ро баррасӣ карда истодааст, ки дар оянда механизми ҳифзи сармояҳои хусусиро беҳбуд бахшида метавонад. Ишон ҳамчунин афзуд, ки «ҷуз ин имрӯз Тоҷикистон ба як давлати пардохтӣ табдил шудааст, ки ин барои ҷалби сармояҳои хориҷӣ нақши муҳим мебозад. То соли 2005 қарзи хориҷии Тоҷикистон аз ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти дохилӣ боло мерафт. Ба ибораи дигар, ҷумҳурии мо дар ҳолати дефолт қарор дошт, вале имрӯз қарзи хориҷӣ танҳо 35% аз ҳаҷми умумии маҳсулоти дохилиро ташкил медиҳад. Ин ба он маъност, ки дар иқтисоди Тоҷикистон ба роҳат сармоя гузоштан мумкин аст, чун ҷумҳурӣ дар ҳолати бозгардонидани сармояҳост, мо дигар дар «листи сиёҳ» қарор надорем ва ин ҳолат алоқаи сармоягузорони хориҷиро ба иқтисоди мо боло мебарад. Сармоягузорони хориҷӣ ба хубӣ медонанд, ки Тоҷикистон кишварест дорои захоири табиии густарда ва бо қобилияти гидроэнержии бузург. Ба таври табиӣ онҳо алоқаманд ба сармоягузорӣ дар тавсеъаи захоири дастнахӯрдаи кишваранд, бахусус вақте дар кишвари мо барқи арзону тозаро коркард карда, ба кишварҳои ниёзманд фурӯхта метавонанд».
Ин ҳам дар ҳолест, ки назари олими иқтисодшинос Ҳоҷимуҳаммад Умаров дигар аст. Ба эътиқоди ӯ, бо таваҷҷуҳ ба фазои феълии сармоягузорӣ ва муносибати ҳукумат бо сармояи хориҷӣ, ҳарфи ҷониби Тоҷикистон дар нисбати вуруди ҳаҷми бузурги сармояи хориҷӣ арзиш надорад. Аслан қарор додани сармояҳои сармоягузорони хориҷӣ дар иқтисоди кишвар бо дарназардошти хароҷоти зиёд ва монеъаҳои фаровон бесамар аст.
Дар воқеъ, ба қавли Ҳоҷимуҳаммад Умаров, сармоягузорӣ дар Тоҷикистон асосан аз ҳисоби қарзҳои хориҷӣ анҷом меёбад, минҷумла аз давлати Чин ва «муҳити сармоягузории хориҷӣ аз меъёрҳои байналмилалӣ хеле дур буда, дар ин солҳои наздик ворид шудани сармояи хориҷӣ ба иқтисоди кишвар баъид ба назар мерасад, ба вижа вақте буҳрони молии ҷаҳонӣ идома дорад ва мушкилоти захираҳои пулии нақдӣ эҳсос мешавад».
Ба қавли номбурда, мавқеи ноҳинҷори ҷуғрофиёии Тоҷикистон ҳароси сармоягузоронро низ афзоиш мебахшад, чун онҳо маъмулан зимни сармоягузорӣ ба кишварҳое алоқамандӣ зоҳир мекунанд, ки роҳи баҳрӣ дошта бошанд.
Агарчи ҷалби сармояи хориҷӣ барои рушди иқтисоди кишвар муҳим ҳаст, вале дар Тоҷикистон сармояи ҷалбшуда, он ҳам тавре профессор Умаров ишора фармуд, чандон самараи воқеъӣ намедиҳанд, чунки онро сармоягузорӣ не, қарз мегӯянд ва ҳар қарзе фоиз ва вақти бозгашти муайяни худро талаб дорад. Тоҷикистон як кишвари кӯчаку фақир аст ва дар ҳамин замина қисмате аз сармояи хориҷӣ ба ҷайби ину он мақомдоре ворид шуданаш аз эҳтимол дур нест, бавижа вақте кишвари моро ҳамчун фасодзадатарин кишвари Осиёи Миёна мешиносанд.
Шуҳрат Набиев
