Муаллиф: Абӯлҳасани Надавӣ
Баргардонанда: Муҳаммад Шукуров
nahzat.tj
Ҷой доштани фарқ байни Муҳаммад бин Абдулоҳ (с) ва муассисони ҳукуматҳову раҳбарони сиёсӣ лозим ва ҳамзамон табиист, зеро даъватгари аввал ва фарде, ки аз ҷониби Худо фиристода шудааст ва ҳомили паёми Ӯст, бояд аз муассисони ҳукуматҳо ва фотиҳону ҷангҷӯён ва раҳбарони сиёсӣ дар табиат ва ахлоқу рафтор ва амалу аҳдофаш ба равшанӣ фарқ дошта бошад. Меҳвари талошҳое, ки муассисони ҳукуматҳо ва кишваргушоён ва раҳбарони ҷаҳон, ки чашми тамаъ ба манофеъ духтаанд ва бузургтарин ҳадафашон; таъсиси ҳукуматест, ки пас аз онҳо фарзандонашон ворис шаванд.
Ин падидаи табиъӣ ва ҳақиқии таърих аст, ки дар гузашти қарнҳо ва наслҳо вуҷуд доштааст ва таърихи шукуфоии хонаводаҳои рӯмӣ, бизантиҳову сосониҳо, киёниҳо ва ғайра ба он гувоҳӣ медиҳад.
Аммо агар таъсиси давлати қабилавӣ ё ҷаҳонӣ ба сабаби ғайри маъмул таҳқиқ ёбад, камтарин чизе, ки муассисони ҳукумат ва фотиҳону ҷангҷӯён ва раҳбарони сиёсӣ соҳиби иззату сарвати фаровон ва асбоби хушгузаронӣ ба даст меоваранд. Онҳо дар миёни нозу неъмат ғута мезананд ва дар миёни анбӯҳи тилову нуқра зиндагӣ ба сар мебаранд. Онҳо монанди шере ҳастанд, ки дар ҷангал сайдеро барои худаш пора мекунаду аз боқимондаи он сад ҳайвони ваҳшӣ сер мешавад.
Ҳикояти хушгузаронӣ ва нозу неъмате, ки хонаводаи салтанатӣ дар Рум ва давлати Киёнӣ дар он ба сар мебурданд, монанди афсонаҳои хаёлӣ ва достонҳои деву ҷин мемонад ва агар таърих ба он гувоҳӣ намедод, ақл онро тасдиқ намекард ва хушгузаронии онҳоро метавон аз ҳайбату шукуҳи дарбори Хисравон ва тафосили ваҳшатноке, ки муаррихин аз «фарши баҳор» ва хонадони салтанатии Рум ва Форсу Ҳинд ва аз шеваи зиндагии пайравонашон ва аз хушгузарони беҳади онҳо, сухан мегӯянд, андоза кард.
Баръакс, Муҳаммаде, ки аз ҷониби Худо фиристода шудааст хонадони салтанатиро таъсис надод ва фурсатҳову имконоти хушгузарониро, ки то муддати дарозе идома ёфт, барои хонаводааш фароҳам нанамуд ва барои таъмини манофеи онҳо накушид, то ба василаи ӯ битавонанд дар роҳи рафоҳиву осоиш ва дур аз ранҷҳову хастагиҳои зиндагӣ, бар хилофи дигар қишрҳои миллат зиндагӣ ба сар баранд. Баръакс, афроди хонаводааш – дар даврони зиндагии ӯ ва пас аз маргаш – бо зуҳду қаноат ва аз худгузаштагӣ фақирона зиндагӣ ба сар бурданд ва аз бисёр асбоби хушиву осоиш маҳрум буданд ва дар зиндагӣ бар талошҳо ва даромадҳои шахсии худ такя мекарданд, бидуни ин, ки аз ҳисоби дигарон дар рафоҳу осоиш ва хушгузоронӣ зиндагӣ кунанд. Хонаводаи Муҳаммад (с) монанди хонаводаҳои Бараҳманҳо (табақаи мазҳабии ҳиндуҳо) ва Аклирусҳо (мардони мазҳабии масеҳиён) ва ҳар ҷинси муқаддаси дигаре, ки аз ҳисобу талоши дигарон дар рафоҳ ба сар мебаранд, набуданд.
Улгӯ ва намуна будани ӯ дар мавриди оила ва хешовандони худ
Пештар баён кардем, ки яке аз шартҳо барои дине, ки тамоми навъи инсониро мухотаб қарор медиҳад ва онро ба хубиҳои ахлоқӣ ва рафтори неку ислоҳ ва тағйири бунёдӣ, фаро мехонад, инаст, ки ҳадафи аввалини даъватдиҳанда ба ин дин – монанди бунёнгузорони ҳукуматҳои гузашта ва умуми раҳбарони сиёсӣ, ки дар таърихи ҷаҳон шинохта шудаанд – аз исору фидокорӣ ва даъвату талошҳояш, таъсиси як салтанати хонаводагӣ ва меросӣ набошад. Ӽадафаш ин набошад, ки афроди хонаводаашро ба мардум мусаллат намояд ва раёсату ҳукумати онҳоро бо ҳамвор кардани роҳ барои раҳбарӣ ва риёсату рафоҳият ва хушгузаронӣ барои хонавода ва хешовандони худ то муддати тулонӣ ва ҳифозат аз манофеъи онҳо то наслҳои оянда, бар мардум таҳмил намояд.
Вақте мо сирати набавиро аз ин зовия мавриди баррасӣ қарор медиҳем, бо дуёне аз муъҷизот рубарӯ мешавем, ки дар он табиат ва мизоҷи нубуват, ки ифтихори тарбияти илоҳиро ба таври мустақим дорад, то ҳудуди зиёде равшан мегардад.
Он гуна, ки Паёмбар (с) ишора фармудааст: «ادبني ربي فاحسن تأديبي», (Маро Парвардигорам тарбият намуда ва маро хеле хуб адабу тарбият додааст). Худованд ба бузургии ахлоқи ӯ гувоҳӣ дода ва фармудааст: «وإنك لعلى خلق عظيم», (Ва бешак ту соҳиби ахлоқи бисёр бузург ҳастӣ). Қуръон ба забони ҳар паёмбаре онро ҳизф кардааст: وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ ۖ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَىٰ رَبِّ الْعَالَمِينَ», (Ман аз шумо дар баробари даъвати худ музде наметалабам, музди ман танҳо бар ӯҳдаи Парвардигори ҷаҳониён аст).
Раҳбари импротури Рум, Ҳирақл (610-641), ки масеҳӣ буд ва мусалмон набуд, аммо ба сурати вижае аз китобҳои динӣ ва таърихии уматҳо огоҳӣ дошт, ба ин роз пай бурд. Бинобар ин, вақте номаеро, ки Паёмбари Худо барояш фиристода буд, дарёфт кард, хост то аҳволи Паёмбар (с)- ро бидонад, то назари дуруст ва қатъӣ дар мавриди ӯ иброз дорад. Дар он вақт яке аз сардорони Қурайш, Абӯсуфён, ки дар он рӯзҳо саргарми дидор аз кишвари ӯ буд, ҳузур дошт. Ҳирақл чанд суоле аз Абӯсуфён кард ва яке аз суолоте, ки аз ӯ пурсид, ин буд: «Оё касе аз падарону ниёгони ин Паёмбар, подшоҳ будааст?» Абӯсуфён гуфт, на! Сипас вақте Ҳирақл суханонеро, ки миёни Абӯсуфён ва ӯ раду бадал шуда буд, таҳлил кард, гуфт: «Ва аз ту пурсидам, ки оё касе аз падарону ниёгони ӯ подшоҳ будааст? Ту гуфтӣ, на. Ҳамчунин бо худам гуфтам, агар яке аз падаронаш подшоҳ мебуд, мегуфтам, мардест, ки салтанат ва подшоҳии падарашро мехоҳад.»
Пас вақте мо сирати набавиро аз ин зовия баррасӣ кунем ва бо ин миқёс онро бисанҷем, мисолҳои зиёдеро хоҳем дид, ки далолат мекунанд, ки ҳадафи ӯ аз ин қадар даъвату ҷиҳодаш ин набудааст, ки салтанатро аз дасти хонаводаҳои Сосонӣ ва Румӣ гирифта, ба арабҳо бигардонад, чӣ бирасад ба ин, ки ҳадафаш ба салтанат расонидани Бани Ҳошим ва Бани Абдулмутталиб ва Қурайш бошад.
Пас чӣ гуна ӯ мехоҳад салтанати ҳошимӣ таъсис диҳад? Ё ҳукумату раҳбариро барои хонадони Абдулмутталиб бунёнгузорӣ кунад? Ҳатто намояндагони ин дину даъват, ки аз зумраи бузургону афроди раддаи аввали саҳобагон (р) набуданд, дар ин маврид хотирашон осуда буд ва ҳақиқатро бисёр хуб медонистанд, ки ҳадаф аз ин дину даъват салтанату раёсати як хонавода нест. Андозаи инро метавонем, аз ҷавоби сареҳ ва бепардаи Рибъӣ бин Омир ба фармондеҳи лашкари Форс ва бузургтарин
мақоми давлати Ирон, Рустам дарёбем. Вақте, ки Рустам аз ӯ пурсид: «Чӣ чиз шуморо ба инҷо овардааст?» Ӯ гуфт: «Худованд моро фиристод, то ҳар касро аз бандагон бихоҳад аз бандагии бандагон ба бандагии Худованди ягона, берӯн оварем».
Рафтору муомалаи Паёмбар (с) ва хонаводаву хешовандонаш на танҳо аз шеваи рафтор ва бархудри сардорони моддигаро ва ифтихоркунандагон ба падарону насабҳо ва умуми фармонравоёни, ки ба асли «الاقرب فالاقرب», (ибтидо он, ки наздиктар аст, муқаддам аст) тан дар медиҳанд, фарқ мекард, балки комилан бо шеваи рафтори онҳо мутазод буд. Асле, ки Паёмбар (с) бар асоси он амал мекард, ин буд, ки ҳар кас ба ӯ нисбати наздикӣ дошт, ӯро дар лаҳзаҳои имтиҳон ва хатар бар мардум муқаддам менамуд ва ӯро дар пешопеши хатар қарор медод ва дар ҳангоми тақсими ғаниматҳо ва ҷоизаҳо ӯро дар охир қарор медод.
Вақте Утба бин Рабиъа ва Шайба бин Рабиъа ва Валид бин Утба- ки аз қаҳрамонон ва ҷанговарони Араб буданд- вақте фарёд бароварда ва ба мубориза талабиданд, Паёмбар (с) Ҳамза ва Алӣ ва Убайдаро фарёд кард ва ба мубориза бо онҳо ба майдон фиристод. Бо вуҷуди ин , ки Паёмбар (с) ҷойгоҳи ин қаҳрамонони Маккаро хуб медонист ва дар миёни муҳоҷирин шуморе аз қаҳрамонон ва шаҳсаворон буданд, ки воқеан метавонистанд бо онҳо мубориза кунанд. Ин се нафари ҳошимӣ, аз назари хешовандӣ наздиктарин афрод ба Паёмбар (с) буданд ва беш аз ҳама онҳоро дӯст медошт. Паёмбар онҳоро барои мубориза фиристод ва нахост, ки бо наҷот додани инҳо аз хатари афрод, дигареро ба хатар андозад ва Худованд чунин муқаррар намуда буд, ки эшон ба хатар ғолиб оянд ва бар душман пирӯз шаванд. Алӣ ва Ҳамза (р) бо шикасти ҳарифашон пирӯз ва муваффақ бозгаштанд ва Убайда (р) захмӣ шуда буд.
Ва дар сухани Алӣ (р) он чӣ ин мавзуъро таъйид мекунад, ворид шудаст. Ӯ дар яке аз номаҳояш мегӯяд: «Вақте набард сахт дармегирифт ва хунин мешуд ва мардум мегурехтанду ақибнишинӣ мекарданд, Паёмбар (с) барои ҳифозати асҳобаш аз осеби найзаҳо ва шамшерҳо хонаводаашро пеш ва ба хатти муқаддам меовард ва барои ҳамин буд, ки дар рӯзи ҷанги Бадр, Убайд бин Ҳорис кушта шуд ва Ҳамза дар ҷанги Уҳуд ва Ҷаъфар дар ҷанги Мӯъта, кушта шуданд.»
Аммо вақте Паёмбар (с) фарз будани закотро эълом кард – ки закот як рукни бузург ва ҳамешагӣ то рӯзи қиёмат ва муассисаи ҷаҳонӣ ва василаи ҳамешагӣ барои даромадҳои молист -, додани закотро ба Банӣ Ҳошим то рӯзи қиёмат ҳаром қарор дод ва ҳеҷ баҳрае барои онҳо аз закот муқаррар накард.
Аммо вақте суд ва риборо ҳаром намуд, онро аз амакаш Аббос бин Абдулмутталиб (р) шуруъ намуд ва онро дар хутбае, ки дар Ҳаҷҷатулвидоъ эрод намуд, эълон карда, фармуд: «Аввалин хуне аз хунҳои мо, ки онро ҳадр эълом мекунем, хуни писари Рабиа бин Ҳорис аст ва ӯ барои ширхурӣ дар миёни қабилаи Банӣ Саъд буд ва қабилаи Ҳузайл ӯро куштанд. Рибои замони ҷоҳилият беэътибор аст ва аввалин рибо ва суде, ки онро ҳеҷ ва ботил эълом мекунем, рибои Аббос бин Абдулмутталиб аст, ки ҳамаи он беэътибор ва ботил мебошад.»
Дар хатарҳо пеш ва аввал аз ҳама, аммо дар манофеъу фоидаҳо охир аз ҳама
Паёмбар (с) тамоми муносибатҳои роҳатӣ ва оромишу бахшишҳо ва ҷоизаҳои хешовандонашро дар охир қарор медод ва бар хилофи одати умуми подшоҳону фармонравоён ва раҳбарони сиёсӣ, дигаронро бар онҳо тарҷеҳ медод.
Аз Алӣ (р) ривоят аст, ки канизҳое барои Паёмбар (с) оварда шуд, пас Фотима (р) ба назди ӯ омад ва аз ӯ хост, то ба ӯ каниз ва хидматгоре бидиҳад. Паёмбар (с) ба он мувофиқат накард. Фотима (р) моҷароро ба Оиша (р) дар миён гузошт, вақте Паёмбар (с) омад, Оиша сухани Фотимаро барояш гуфт. Фотима (р) мегӯяд: «Паёмбар (с) назди мо омад ва мо барои истироҳат ба рахти хоб рафта будем ва хостем, ки хезем, аммо ӯ гуфт: «Дар ҷоятон бошед», то ин, ки хунукии поҳояшро эҳсос кардам, фармуд: «Оё шуморо ба чизи беҳтаре аз он чӣ хостед, раҳнамоӣ накунам? Ҳаргоҳ ба рахти хоб рафтед, сиючаҳор бор (Аллоҳу акбар) бигӯед ва сиюсе бор (Алхамдулиллоҳ) ва сиюсе бор (Субҳоналлоҳ) бигӯед, ин барои шумо аз он чӣ хостаед, беҳтар аст».
Ва ҳоло намунаҳое аз рафтори Паёмбар (с) бо маҳбубтарин афрод аз аҳли байташ ва фарзандони хонаводааш, пешкаш мешавад ва зиндагие, ки Паёмбар (с) барои онҳо меписандад ва шеваи зиндагие, ки онҳо ба сар мебаранд, чист?
Ибни Умар (р) ривоят мекунад, ки Паёмбар (с) вақте берун мерафт, охирин касе, ки бо ӯ худоҳофизӣ мекард, Фотима (р) буд ва чун бармегашт, аввалин касе, ки ба диданаш мерафт, Фотима (р) буд. Вақте Паёмбар (с) аз ғазваи Табук бозгашт, Фотима (р) чодари кӯчаке харида буд ва онро бо заъфарон ранг карда ва бар дари хонааш пардае овезон карда буд ва ё дар хонааш зери по андохта буд. Паёмбар (с) вақте инро дид, баргашт ва ба масҷид рафт ва дар он ҷо нишаст. Фотима (р) фардеро ба назди Билол (р) фиристод ва ба ӯ гуфт: «Бирав бубин, чӣ чиз Паёмбарро аз дари хонаам баргардонд.» Билол (р) назди Паёбар (с) омад ва ӯро хабар кард, фармуд: «Ӯро дидам, ки дар он ҷо чунину чунон карда буд». Билол омад ва Фотимаро хабар дод, Фотима парда ва тамоми чизҳои тозае, ки дуруст карда буд, пора кард ва рӯймоле, ки дар сар карда буд, андохт ва либосҳои куҳнаашро пушид. Билол омад ва Паёмбар (с)- ро хабар кард, онгоҳ омад ва бар ӯ ворид шуд ва ба Фотима (р) гуфт: «Ин гуна бош, падару модарам фидоят бод».
Дар ривояти Савбон, мавлои Паёбар (с) омадааст: «Паёмбар вақте аз яке аз ҷангҳо омад, Фотима (р) пардаеро бар хонааш овезон карда буд ва ду дастбанди нуқрагие ба дасти Ҳасану Ҳусайн карда буд. Паёмбар (с) вориди хонааш нашуд. Фотима гумон кард, ки он чӣ ӯро аз ворид шудан ба хона боз доштааст, чизҳоест, ки мушоҳида намудааст. Фотима пардаро пора кард ва дастбандҳоро аз дасти бачаҳо боз кард, онҳо дар ҳоли гиря пеши Паёбар (с) рафтанд. Паёмбар (с) дастбандҳоро аз дасти онҳо гирифт ва фармуд: Ай Савбон, ин дастабандро барои фалонӣ бибар ва инро барои фулонӣ – хонаводае дар Мадина буданд – бидеҳ ва фармуд: «Инҳо хонавода ва аҳли байти ман ҳастанд, дӯст надорам, ки онҳо хубиҳояшонро дар дунё бихуранд. Ай Савбон, барои Фотима гарданбанде аз чуб ва ду дастбанд аз оҷ (устухони фил) бихар.»
Ин табиати набавӣ, ки тамоми Паёмбарон дорои он ҳастанд дар сухане, ки аз Ӯ ривоят шуда, намод пайдо мекунад. Ривояте, ки дар он омадааст: «Мо гуруҳи Паёмбарон аз худ чизе ба ирс намегузорем ва он чӣ мо аз худ боқӣ мегузорем, садақа аст.»
Наҷот ва бешрафт дар Ислом бастагӣ ба кифояту талоши шахсӣ дорад
Оё дар чунин ҳолате мумкин буд, ки Паёмбар (с) барои хонавода ва хешовандонаш асбоби ҳукумати меросиро фароҳам намояд ва ё ин, ки хилофату имоматро фақат маҳдуд ба онҳо кунад. Аммо воқеият инаст, ки барои умумияти дин ва мусовоти инсонӣ тибқи усули Ислом ва эълони равшан ва бепардаи қуръонӣ, ки меъёри каромату бартарӣ парҳезгорист:” إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّـهِ أَتْقَاكُمْ,” «Бешак, мукаррамтарини шумо назди Худо, парҳезгортари шумост.» Барои ин, ки дар ҳар замону маконе фурсатҳои расидан ба болотарин маротиби рӯҳонӣ ва мансабҳои дунявӣ барои тамоми афроди уммати Муҳаммад (с) мувофиқи корҳо ва донишу ихлос ба андозаи шоистагии ҳар як фароҳам бошад ва ба хотири ташвиқи уммат ба амалу мусобиқа дар корҳои хайр он чӣ барои Паёмбар муносиб аст, инаст, ки майдони имлу амал ва талошу кушишро боз ва озод бигзорад ва онро маҳдуд накунад. Нидои қуръонӣ дар ҳар замон дар миёни уммат танин меафканад, ки:
“وَسَارِعُوا إِلَىٰ مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ”.
«Ва бар якдигар пешӣ гиред барои омурзиши Парвардигори хеш ва расидан ба он биҳишт, ки паҳнояш ба қадри ҳамаи осмонҳову замин аст ва барои парҳезгорон муҳайё шудааст.»
Ва Қуръони карим ин ҳақиқатро баён намудааст, ки муваффақияти инсон ва саодату пешрафти ӯ бастагӣ ба кӯшиши худи ӯ дорад, ки сарф мекунад: وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ, «Ва ин ки барои инсон музде ғайри он чӣ худ кардааст, нест.» Қуръон тасреҳ кардаст, ки ҳеҷ кас дар охират бори каси дигарро бар дӯш намегирад ва ҳар шахсе масъули амали хеш мебошад:
” وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْهَا ۚ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ”.
«Ва ҳар кас танҳо ҷазои кори худро мебинад ва касе бори гуноҳӣ дигареро бар душ намекашад.»
Дар ҳадисе, ки имом Бухорӣ ривоят кардааст, омадаст, ки Паёмбар (с) наздиктарин ва азизтарин афроди хонаводаашро ном бурд ва гуфт: «Аз дороии шахсии ман ҳар чӣ мехоҳед, дархост кунед ва дар баробари Худованд наметавонам бароятон коре анҷом диҳам.»
Инчунин ӯ мефармояд: «Ай Бани Абдулманоф дар баробари Худованд наметавонам бароятон коре кунам. Ай Сафия, амаи Паёмбар, дар баробари Худованд наметавонам бароят коре кунам. Ай Фотима, духтари Муҳаммад, ҳарчӣ аз дороиҳои шахсии ман мехоҳӣ, дархост кун, дар баробари Худованд барои ту наметавонам коре кунам.»
Ва он Ҳазрат (с) ин мумомиларо чунин тамом намуд, ки «Ҳар кас аз назари амалаш ақиб бияфтад, насабаш ӯро ба пеш намебарад.»
Ҳикмати бузурги илоҳӣ дар тартиби Хулафо ва дар рафтори Худованд бо Аҳли байт
Аз дидгоҳи мо, ин як воқеаи иттифоқӣ набудааст ва на натиҷаи тавтеа ва барномарезӣ буд, ки баъд аз вафоти Паёмбар (с) фарде аз Бани Тамим ба унвони ҷонишини ӯ интихоб шавад. Ба ҷои ин, ки яке аз афроди хонаводааш мақоми ҷонишиниро бар ӯҳда бигирад – шахсияте, ки бидуни шак аз авсоф ва фазоили волои инсонӣ бархурдор буд – ӯ Абӯбакри Сиддиқ буд, ки ба интихоби тамоми мусалмонон ва салоҳдиди онҳо ба унвони ҷонишини Паёмбар (с) таъйин шуд.
Бо ин , ки ӯ аз Бани Ҳошим ва Бани Абдулмутталиб набуд, ин барои он буд, то барои мардум равшан шавад ва барои аввалин бор дар зеҳнашон ҷой бигирад, ки Ислом низоми меросӣ ва қазияи хонаводагӣ нест, балки он чӣ дар имомату хилофат эътибор дорад, кифоят ва хадамоту интихоб ва доварии мусалмонон аст.
